KÌA AI CHÍN SUỐI...

TRẦN ĐỨC TIẾN

          Những lần về Nam Định, mình thường ghé qua mộ cụ Tú Xương thắp cho cụ  nén nhang. Nhà ông anh mình ở bên này hồ Vị Xuyên. Bên kia hồ là tượng đài cụ Trần Hưng Đạo cao lồng lộng. Cách đấy không xa là ngôi mộ cụ Tú nằm khiêm nhường giữa vườn cây. Mình nhớ ngày trước còn mộ cỏ, xung quanh đóng mấy cái cọc quây sợi xích sắt, sau này mới xây lại, có dựng bia hẳn hoi. Từ chỗ cụ nằm, bước ra cổng công viên, đi thêm một đoạn đường là tới phố Hàng Nâu (tên mới là Minh Khai), nơi có ngôi nhà xưa kia của cụ. Ngôi nhà này con cháu cụ đã bán cho người khác từ những năm 50 của thế kỷ trước. Mấy năm trước, mình cùng nhà thơ Phạm Trọng Thanh đến thăm ngôi nhà. Nhà chính ở mặt tiền bị phá đi xây lại. Chỉ còn cái gác văn của cụ ở phía sau. May, người chủ hiện tại là một nhà giáo, biết quý trọng nâng niu giá trị tinh thần nên cố chèo chống giữ gìn căn gác (đang âm thầm xuống cấp), chứ vô phúc rơi vào tay kẻ khác thì chắc cú ra bã từ đời tám hoánh.

          Chuyện về hậu thế cư xử với cụ kể ra còn tốn nhiều giấy mực. Riêng mình, mình để ý mấy việc, miễn bình luận:

          Thứ nhất là việc đặt tên cho cái giải thưởng Văn học nghệ thuật 5 năm một lần của tỉnh Nam Định. Nghe nói người ta đã bỏ phiếu kín để chọn ra một cái tên. Tên cụ Tú - Trần Tế Xương - được “đề cử” cùng với một số tên tuổi khác, trong đó có cả cụ Trần Nhân Tông. Danh sách các cụ được in ra phiếu. Và các thành viên của cái hội đồng đặt tên ấy cũng dùng bút gạch tên các cụ không được “tín nhiệm”! Cuối cùng, hu hu, cụ Tú lại… trượt. Tên cụ Trạng Lường Lương Thế Vinh - một người giỏi văn chương nhưng thành tựu nổi bật là ở lĩnh vực toán học - đã được chọn.

          Thứ hai, tình cờ cuối năm 2007, mình về Nam Định đúng dịp Liên hoan phim Việt Nam lần thứ XV tổ chức tại đây. Suốt mấy ngày ở cái hội trường chính của Liên hoan, ngay cạnh vườn hoa, nơi yên nghỉ cụ Tú, dập dìu quan chức văn hoá, tài tử giai nhân điện ảnh từ khắp mọi miền. Nhưng mình để ý thấy trên mộ cụ vẫn lạnh lẽo, không chút hương khói.

                                         Mình và Tạ Duy Anh (cao, hói) trước mộ
                                         cụ Tú Xương (8-2010)
                                              

          Thứ ba…
          Cái này thì phải bình luận chơi! Đấy là tấm bia dựng trên mộ cụ.

          Mặt trước của tấm bia khắc 2 câu thơ của cụ Tú Xương. Mặt sau khắc 2 câu thơ của cụ Nguyễn Khuyến (khóc Tú Xương).

          Hai câu mặt trước:

          VẲNG NGHE TIẾNG ẾCH BÊN TAI

          GIẬT MÌNH LẠI TƯỞNG TIẾNG AI GỌI ĐÒ

          Hai câu mặt sau:

          KÌA AI CHÍN SUỐI XƯƠNG KHÔNG NÁT

          CÓ LẼ NGÀN THU TIẾNG VẪN CÒN

          Mình chép nguyên văn trên bia (chỉ thêm gạch dưới ở 2 chữ).

          Rất tiếc, theo mình, đấy là 2 chữ sai. Phải thay chữ LẠI bằng chữ CÒN, thay chữ NGÀN bằng chữ NGHÌN mới đúng.

          “Giật mình lại tưởng” chỉ là giật mình nghe lộn, xong là thôi. “Giật mình còn tưởng” mới thảng thốt hoài niệm, hoài niệm da diết về dòng sông đã lấp.

          Người miền Nam hay nói “ngàn”. Dân vùng Nam Định - Hà Nam (nói thế cho chắc ăn, chứ mình đồ rằng cả dân miền Bắc) ít khi nói “ngàn”. Họ quen nói “nghìn”. Nghìn năm, nghìn thu, trăm nghìn vạn mớ… Cụ Nguyễn Khuyến người Hà Nam, chữ nghĩa cụ dùng luôn tự nhiên, hồn nhiên như lời ăn tiếng nói hàng ngày của người dân quê cụ. Cụ chả dại gì viết “ngàn”.

          Mình là dân văn xuôi, đá liều sang sân thơ một quả, có gì sai quấy, xin các bác nhà thơ chỉ giáo.

          Nhưng nói dại, nếu mình đúng, thì không biết người ta phải xử lý tấm bia kia thế nào nhỉ? Có dám sửa một cái lễ, khấu đầu tạ tội xin cụ Tú cho đục lại bia, hay vẫn nhắm mắt cho qua, tặc lưỡi “chả có ma nào chết”?

                                                                                             2-12-2010